در دین زرتشتی، جهنم به عنوان بخشی از زندگی پس از مرگ توصیف شده است، اما مفهوم آن با برخی از ادیان دیگر تفاوت‌هایی دارد. در باور زرتشتی، روح پس از مرگ باید از **پل چینود** (چینوت) عبور کند، که این پل بر اساس اعمال فرد در زندگی دنیوی، یا گسترده و آسان یا باریک و دشوار می‌شود.
### ویژگی‌های جهنم در دین زرتشتی:
1. **عبور از پل چینود**:
- اگر فرد نیکوکار باشد، پل وسیع و هموار می‌شود و او به بهشت (گرودمان) می‌رسد.
- اگر فرد گناهکار باشد، پل باریک و خطرناک می‌شود و او به دره‌ای تاریک سقوط می‌کند که همان جهنم (دوزخ) است.
2. **ماهیت جهنم**:
- جهنم زرتشتی مکانی تاریک و پر از عذاب روحی و روانی است، نه صرفاً مکانی با آتش و شکنجه‌های جسمی.
- گناهکاران در آنجا احساس تنهایی، بدبختی و رنج وجدان را تجربه می‌کنند.
- این مکان توسط دیوان (اهریمنی‌ها) اداره می‌شود و به آن **دروج‌دمان** (خانه دروغ) گفته می‌شود.
در باورهای زرتشتی، جهنم بیشتر به عنوان مکانی تاریک، بدبو و مملو از رنج روحی و روانی توصیف شده است تا مکانی با آتش و شکنجه‌های جسمی. برخلاف برخی ادیان که جهنم را سرزمینی پر از آتش و عذاب‌های سوزان می‌دانند، در آموزه‌های زرتشتی جهنم بیشتر به سرمای شدید، تاریکی، تنهایی و زجر وجدان تشبیه شده است.
اما در برخی متون کهن زرتشتی مانند ارداویراف‌نامه، به نوعی از آتش نیز اشاره شده است که در کنار سرما و تاریکی، به عنوان یکی از عذاب‌های جهنم ذکر شده است. این توصیف بیشتر جنبه‌ی نمادین دارد و نشان‌دهنده‌ی وضعیت روحی فرد گناهکار است تا یک مکان فیزیکی واقعی.
در نهایت، جهنم در دین زرتشتی موقتی است و پس از فرشگرد (رستاخیز جهانی)، همه ارواح پاک شده و به سوی نور و نیکی بازمی‌گردند.
3. **موقتی بودن جهنم**:
- در آموزه‌های زرتشتی، جهنم همیشگی نیست. در پایان زمان، پس از **فرشگرد** (رستاخیز و نوسازی جهان)، همه گناهکاران پاک شده و بخشیده می‌شوند.
- در آخرالزمان، اهریمن و نیروهای شر نابود می‌شوند و همه ارواح به سوی روشنایی و رستگاری بازمی‌گردند.
به طور کلی، جهنم در دین زرتشتی بیشتر یک مرحله‌ی پاکسازی و پیامد اعمال نادرست است تا یک عذاب ابدی.
در دین زرتشتی، جهان معنوی به طبقات مختلفی از موجودات الهی تقسیم می‌شود که هر یک نقش و وظایف خاصی دارند. این طبقات شامل امشاسپندان، ایزدان و فرشتگان هستند. در ادامه تفاوت‌ها و ویژگی‌های هر طبقه توضیح داده شده است:
1. امشاسپندان (جاودانان مقدس)
تعریف:
امشاسپندان (به معنای «جاودانان مقدس») شش موجود الهی برجسته هستند که به همراه اهورامزدا (خدای یکتا)، هفت موجود اصلی دین زرتشتی را تشکیل می‌دهند. آن‌ها نمایانگر جنبه‌های اصلی آفرینش و اخلاق الهی هستند.
ویژگی‌ها:
تعداد: 6 امشاسپند اصلی (به همراه اهورامزدا که گاه به عنوان هفتمین امشاسپند در نظر گرفته می‌شود).
نقش: هر امشاسپند نماینده‌ی یک فضیلت اخلاقی و بخشی از طبیعت است.
مقام: بالاترین جایگاه را در میان موجودات معنوی دارند و نزدیک‌ترین به اهورامزدا هستند.
فهرست امشاسپندان و وظایف آن‌ها:
وهومنه (بهمن): نماینده خرد و نیک‌اندیشی؛ محافظ حیوانات.
اشا وهیشتا (اردیبهشت): مظهر راستی و نظم کیهانی؛ نگهبان آتش.
خشتره وئیریه (شهریور): نماینده قدرت و فرمانروایی الهی؛ محافظ فلزات.
سپنتا آرمیتی (اسفند): نماد فروتنی و عشق؛ نگهبان زمین.
هئوروتات (خرداد): مظهر کمال و سلامت؛ محافظ آب‌ها.
امرتات (امرداد): نماد جاودانگی و زندگی؛ نگهبان گیاهان.
2. ایزدان
تعریف:
ایزدان (به معنای «موجودات شایسته پرستش») گروهی از موجودات الهی هستند که وظایف خاص‌تری نسبت به امشاسپندان دارند و بیشتر به عنوان نگهبانان نیروهای طبیعی و اخلاقی شناخته می‌شوند.
ویژگی‌ها:
تعداد: تعداد ایزدان بیشتر از امشاسپندان است.
نقش: هر ایزد مسئول نگهبانی از یک جنبه‌ی خاص از زندگی، طبیعت یا کیهان است.
مقام: در مرتبه‌ای پایین‌تر از امشاسپندان قرار دارند، اما همچنان مورد احترام و نیایش زرتشتیان هستند.
فهرست برخی از ایزدان مهم:
مهر (میترا): ایزد پیمان، عدالت و نور.
سروش: نگهبان وجدان و دعای شب.
رشن: ایزد عدالت و انصاف.
آذر: ایزد آتش.
آبان: ایزد آب‌ها.
ناهید (آناهیتا): ایزدبانوی آب‌ها و باروری.
تیریوش: ایزد باران و رعد.
ورهرام: ایزد پیروزی.
3. فرشتگان
تعریف:
فرشتگان موجودات معنوی کوچک‌تری هستند که وظایف اجرایی مشخص‌تری در جهان دارند. آن‌ها واسطه‌های بین انسان‌ها و نیروهای الهی (اهورا مزدا، امشاسپندان و ایزدان) هستند.
ویژگی‌ها:
تعداد: بی‌شمار هستند.
نقش: محافظ انسان‌ها، تقویت نیروهای خیر و مقابله با نیروهای شر.
مقام: در مرتبه‌ای پایین‌تر از امشاسپندان و ایزدان قرار دارند.
نمونه‌هایی از وظایف فرشتگان:
حفاظت از افراد در زندگی روزمره.
تقویت روحیه‌ی نیکی در انسان‌ها.
یاری به ایزدان و امشاسپندان در اجرای وظایف کیهانی.
نتیجه‌گیری:
در دین زرتشتی، امشاسپندان، ایزدان و فرشتگان هر کدام جایگاه و وظایف متفاوتی دارند، اما همگی به اهورامزدا کمک می‌کنند تا نظم و خیر در جهان حاکم شود. امشاسپندان بالاترین مقام معنوی را دارند و نماینده فضایل الهی هستند، ایزدان مسئول نیروهای طبیعی و عدالت‌اند، و فرشتگان واسطه‌های کوچک‌تر و یاری‌دهنده انسان‌ها هستند.